مبانی محافظت در برابر پرتو
سه اصل اساسی محافظت در برابر پرتو به شرح زیر است:
اصل توجيه
این اصل بیان می کند که درمانگر باید فقط وقتی بیماران را در برابر پرتوهای یونساز قرار دهد که راه دیگری برای به دست آوردن اطلاعات تشخیصی وجود ندارد و یا تابش پرتو تأثیر مثبتی بر تشخیص، درمان وسلامت بیمار داشته باشد. این اصل مستلزم آن است که درمانگر باید تلاش برای به دست آوردن پرتونگاری های قبلا گرفته شده کند، زیرا آنها در بر گیرنده اطلاعات مهم است و ممکن است نیاز به پرتونگاری جدید را نفی کند. بیماران با نیازهای ویژه و کودکان ممکن است در همه موارد به خوبی در مراحل پرتونگاری همکاری لازم را نداشته باشند. اگر همکاری بیمار برای دستیابی به تصویر با کیفیت خوب بعید است، درمانگر باید از قرار دادن بیمار در معرض پرتوهای یونساز خودداری کند.
اصل محدودیت
این اصل بیان می کند که درمانگر همیشه باید سعی در حفظ کمترین دوز تابش برای دست یابی به اطلاعات منطقی (ALARA) داشته باشد. معیارهای انتخاب کنونی در نشان دادن اصل محدودیت دوز به درمانگر کمک خواهد کرد.
اصل بهینه سازی
بهینه سازی به این معنی است که درمانگر باید تصاویر با بهترین کیفیت ممکن را با به یاد داشتن دو اصل پیشین در ذهن تهیه کند. با این حال، این اصل می تواند اشاره به کاربرد تکنیکی کند که بیمار در برابر دوز بالاتر پرتو قرار گیرد و فقط در صورتی می تواند توجیه داشته باشد که روش تجویز شده، بیشترین منفعت را برای بیمار و در نتیجه سلامت او داشته باشد.
هدف از پایبندی به سه اصل بالا این است که پرتو ایکس می تواند انرژی خود را به ماده ای که از آن می گذرد، انتقال دهد؛ اگر آن ماده بافت زنده باشد، در این صورت ممکن است برخی آسیب های بیولوژیکی رخ دهد. اگر چه اطلاعات زیادی درباره پرتو با انرژی سطوح بالا (پرتو درمانی سرطان و حوادث هسته ای) و آسیب های بعدی آن در دسترس است، آگاهی کمی در مورد اثر پرتوهای یونساز کم انرژی (مانند آنکه در پرتوشناسی تشخیصی و به ویژه در دندانپزشکی استفاده می شود) بر دستگاه های بیولوژیکی وجود دارد. پنداشته های ما بر پایه اطلاعات به دست آمده از آثار سطوح بالای پرتو به سطوح پایین تر است. بنابراین، دو مدل برای توضیح این آثار طراحی شده است: بدون آستانه (تصادفی) و دارای آستانه. مدل بدون آستانه اشاره دارد که هر دوز پرتو ایکس می تواند سبب آسیب بیولوژیکی شود، در حالی که مدل آستانه عنوان می کند که آثار زیان آور پرتو یونساز در زیر حد خاص یا «آستانه» از تابش پرتو ایکس رخ نمی دهد. در سال ۲۰۱۲، White و Mallaya گزارش دادند تا زمانی که اثبات شود پرتو یونساز کم انرژی بی خطر است، دندانپزشکان باید بر این اساس از بیماران محافظت کنند.
دندانپزشکان باید نگران هر گونه خطر برخورد پرتو در هنگام درمان بیمار با تمرکز بر سه اثر زیست شناختی اصلی پرتوهای سطح پایین باشند:(۱) سرطان زایی (۲) تراتوژنیک (ناهنجاری) و (۳) جهش زایی ژن. سرطان زایی و ناهنجاری، پاسخ بافت های بدنی سوماتیک) هستند و باور بر این است که در بیشتر موارد پاسخ آستانه ای (اثر قطعی) دارند؛ یعنی پیش از آنکه پاسخی دیده شود، مقدار معینی پرتو لازم است. جهش ژنی ممکن است به شکل واکنش بافت ژنتیکی (غدد تناسلی) به پرتو یونساز رخ دهد و گمان می رود که آستانه ای ندارد (اثرهای تصادفی). به طور کلی، بافت ها و اندام های جوانتر حساسیت بیشتری نسبت به پرتو یون ساز دارند. این حساسیت از دوره پیش از تولد تا بلوغ کاهش می یابد. افزون بر این، دوزهای بسیار بالای پرتو می توانند در نواحی خاصی از بدن تحمل شوند. میزان تابش پرتو زمینه ای سالیانه برای افراد ساکن در امریکا در حدود ۳۶۰۰ میکروسپورت است. برآورد می شود که به طور متوسط، در حدود بیست درصد از این مقدار ناشی از تصویربرداری تشخیصی پزشکی و دندانپزشکی است. بعدا در این فصل، در مورد دوزهای تابش پرتو از دیدگاه پرتو زمینه ای سالیانه بحث خواهد شد. این اطلاعات در هنگام بحث در مورد تأثیر بالقوه تابش پرتو در هنگام تصویربرداری تشخیصی با بیماران و پدر و مادر آنها مهم است.
برای آسان کردن محاسبه دوزهای تابش مؤثر از برخی تابش های تشخیصی، کمیسیون بین المللی محافظت از مواد رادیولوژیک (ICRP) عوامل مهم وزن بافتی بافت های انسان را ارائه کرده است.